Građani Sarajeva oduvijek su, zbog oštre kontinentalne klime, koristili posljednje dane ljeta i početak jeseni da se pripreme za nastupajuću zimu. Lijepi i sunčani dani uglavnom su se koristili za pripremu zimnice s raznim turšijama, kao i za ogrjev.
Sabiranje trupaca
- Za razliku od danas, nekada se sve pripremalo u kućama, jer je ponuda u tadašnjim bakalnicama bila siromašnija, ali i skuplja. No, najteže je bilo nabaviti drva, koja su se nakon kupovine splavaranjem spuštala niz brzake Miljacke kako bi stigla do grada.
To se obično radilo u jesen, kada bi vodostaj rijeke porastao. Drva bi se sjekla u kanjonu i oko njega te spuštala prema izlazu u predijelu današnje Bendbaše – govori Mufid Garibija, arhitekta i dobar poznavalac historije grada.
U blizini tog mjesta nalazila se visoka kamena brana, a stotinjak metara iznad nje i drvena, koja je služila isključivo za sabiranje trupaca. Drva su se hvatala cepinima, odnosno pijucima, a to su radili snažniji momci, jer je posao bio težak i opasan. Postojao je jarak kojim se tomruk vukao i izbacivao na obalu.
Tako se u Sarajevu razvio zaseban tomrukčijski zanat, koji je naziv dobio baš po tim tomrucima, a ljudi koji su se ovim zanatom bavili, prozvani su tomrukčijama.
- Svaki tomrukčija imao je svoj nišan, odnosno znak kako bi se znalo čiji je tomruk. Taj bi se znak urezivao odmah pri sječi i po njemu bi se prepoznavali balvani na brani. Sve je to bilo dobro organizirano, s uredno plaćenim porezima Osmanskom carstvu. Tomrukčije su se okupljale uzvodno prema Koriji, gdje se vršila i prodaja. Bilo je to tako interesantno da je i Evlija Čelebi početkom druge polovine 17. stoljeća prilikom svog boravka u Sarajevu opisao njih i njihov posao – navodi Garibija.
Oštećene ćuprije
Drva su se tu rezala na aršinsku dužinu, tačnije na dva aršina, nakon čega bi se uzdužno cijepala i konjima sa posebnim samarima vukla u domaćinstva koja bi kupila drva. Često je tu boravila i sirotinja, koja nije imala novca da kupuje cijele tomruke. Oni bi sakupljali otpatke od cijepanja, koje trgovci i tomrukčije nisu naplaćivali.
Ovim poslom najviše su se bavili stanovnici lijeve obale Miljacke, posebno Hrida. No, znalo se dogoditi da drva nekako prođu obje brane i naprave problem Sarajlijama. Čak se dešavalo i da oštete drvene ćuprije udarom u njihove stubove. Hrabre tomrukčije ipak su ih tu negdje na drvenoj ćupriji koja se nekada nalazila kod Vijećnice, uspijevale uhvatiti i izvaditi.
Bujica odnijela kamenu branu
Mula-Mustafa Bašeskija je u svom “Ljetopisu”, također, zapisao i spominjao da je nekada znalo biti sakupljeno i po sedam hiljada tomruka na prvoj drvenoj brani. Prije dolaska Austro-Ugara, u jednoj velikoj bujici nestala je velika kamena brana, koja je služila za mlinove uvakufljene još od gazi Isa-bega Ishakovića, i nikada se više nije napravila. Drvena brana za tomruke nestala je još i prije ove kamene. Od velikih brana, tj. bentova, ostao je još samo naziv Bendbaša.
