Između Travnika i Novog Travnika, na lokalitetu Smrike, tačnije na Čamića brdu, podignut je 1975. godine spomenik žrtvama fašističkog terora u Drugom svjetskom ratu. Režim NDH na tom mjestu je izvršio strijeljanje oko 700 civila iz srednje Bosne.
Simboličko značenje
Prema umjetničkoj zamisli arhitekte Bogdana Bogdanovića iz Beograda, postavljeno je 12 kamenih kenotafa (simboličan grob ili spomenik podignut u znak sjećanja na pokojnika čije se tijelo nalazi drugdje) s ornamentikom simboličkih značenja. Spomenik pripada njegovom stvaralačkom ciklusu od 20 monumentalnih djela postavljenih uglavnom na stratištima civilnih žrtava u svim republikama bivše Jugoslavije.
- Na inicijativu književnika Ivana Lovrenovića, djelatnici Zavičajnog muzeja Travnik u saradnji s Udruženjem antifašista Travnika počeli su revitalizaciji i promociju ovog i ostalih spomenika posvećenih Narodnooslobodilačkoj borbi u travničkom kraju. Naišli su na podršku Snježane Kopruner, direktorice GS - Tvornice mašina Travnik, koja je organizirala uređenje okoliša. Prethodno su istovjetnu akciju obavili zaposlenici Općine Novi Travnik – kažu nam iz Zavičajnog muzeja u Travniku.
Tokom ratnih sukoba na Smrikama 1993. i 1994. godine dva kenotafa su s namjerom razorena, a ostali su oštećeni upotrebom vatrenog oružja. Od memorijalnog mjesta koje su redovno posjećivali učenici osnovnih i srednjih škola iz Lašvanske doline, s obaveznim časom historije, spomenik je nakon rata zaboravljen i zapostavljen, prepušten prirodnoj vegetaciji koja ga je učinila neprepoznatljivim.
Bogato naslijeđe
Posljednjih godina u svijetu je poraslo interesiranje za arhitektonsko i spomeničko naslijeđe socijalističke Jugoslavije. Strani turisti koji dolaze u BiH sve više su zainteresirani da posjete spomenike kojima su obilježene tekovine partizanske antifašističke borbe.
Gosti iz Švicarske
Djelo Bogdana Bogdanovića na Smrikama, proglašeno nacionalnim spomenikom BiH pod zvaničnim nazivom Nekropola žrtava fašizma, u septembru i oktobru 2018. godine posjetile su dvije grupe turista iz Švicarske u programu desetodnevnog putovanja po BiH, prema zamisli voditeljice Marian Suhner (Mariann Suhner) iz turističke agencije „Acatour“ prethodno posjetivši Bogdanovićev spomenik na brdu Garavice kod Bihaća. Kustos muzeja Enes Škrgo održao je na Smrikama prezentaciju historijskog i umjetničkog značaja nekropole, te životopisa neimara Bogdana Bogdanovića. U narednom periodu planirano je postavljanje turističke signalizacije i info-tabli.
