Haški tribunal izreći će danas, poslije dvodecenijskog procesa, pravosnažnu presudu bivšem načelniku Službe državne bezbjednosti (SDB) Srbije Jovici Stanišiću i njegovom pomoćniku Franku Simatoviću Frenkiju.

Stanišića (73) i njegovog pomoćnika Simatovića (73), haški sud je 30. juna 2021., poslije ponovljenog suđenja, osudio na po 12 godina zatvora zbog pomaganja zločina koje su u BiH 1992. počinile Crvene beretke.

Progon, ubistva i deportacije

Nepravosnažnom presudom, Stanišića i Simatovića je sud tada proglasio krivim za pomaganje i podržavanje progona, ubistva, deportacije i prisilnog premještanja Muslimana i Hrvata iz Bosanskog Šamca, s proljeća 1992.

Optužbi da su odgovorni za brojne druge zločine u Hrvatskoj i u još četiri bosanske opštine, Stanišić i Simatović su prvostepenom presudom bili oslobođeni.

Tom presudom je utvrđeno i da nije dokazano da su Stanišić i Simatović bili učesnici u udruženom zločinačkom poduhvatu čiji je cilj bilo trajno i nasilno uklanjanje nesrba sa velikih dijelova teritorija Hrvatske i BiH.

Sud je kao dokazano, u nepravosnažnoj presudi Stanišiću i Simatoviću, prihvatio da je to zločinačko udruženje postojalo i da su u njemu učestvovali drugi čelnici Srbije, tadašnje Republike Srpske Krajine i Republike Srpske.

Po presudi, Stanišić i Simatović su za taj poduhvat znali, ali nisu dijelili zločinačku namjeru s drugim učesnicima.

Druga zlodjela u BiH

Na tu presudu žalbe su uložili branioci, tražeći da Stanišić i Simatović budu oslobođeni ili da im kazne budu skraćene.

Žalbu su, međutim, uložili i tužioci koji zahtijevaju da Stanišić i Simatović budu proglašeni krivim i za druga zlodjela u BiH, u Kninskoj Krajini i u istočnoj Slavoniji, te da im kazne budu pooštrene.

Od izricanja presude, juna 2021., Stanišić i Simatović su u sudskom pritvoru u Ševeningenu.

Proces Stanišiću i Simatoviću - uključujući prvo i ponovljeno suđenje - najduži je u historiji suda u Hagu i traje već 20 godina.

Stanišića i Simatovića uhapsile su vlasti Srbije tokom operacije Sablja poslije ubistva premijera Zorana Đinđića 2003. godine. Stanišić je bio prebačen u Hag 11. juna, a Simatović 30. maja te godine.

U prvom pojavljivanju pred sudijom, obojica su izjavila da nisu krivi.

Prvo suđenje je počelo, poslije jednog neuspješnog pokušaja, u junu 2009.

Privremeno puštani iz zatvora

U maju 2013., Haški tribunal je prvostepenom presudom Stanišića i Simatovića oslobodio krivice za zločine u Hrvatskoj i BiH, 1991-95, za koje su bili optuženi.

Tužioci su uložili žalbu, a apelaciono vijeće Tribunala je u decembru 2015. poništilo prvostepenu presudu i naložilo novo suđenje koje je počelo u junu 2017., a završilo se novom prvostepenom presudom 30. juna prošle godine.

Stanišić je cijelo ponovljeno suđenje proveo na privremenoj slobodi u Beogradu zbog bolesti.

Kako su ranije utvrdili ljekari u Hagu i u Beogradu, Stanišić godinama pati od hronične bolesti organa za varenje (paučitis) i teške depresije.

Stanišić i Simatović su, odlukom suda, i tokom prvog procesa više puta bili privremeno puštani iz pritvora.

Sud je Stanišiću, kao izdržani dio kazne do izricanja prvostepene presude 2021., priznao 1.934 dana koje je proveo u pritvoru od prvog hapšenja 2003. godine.

Simatović je, kako piše u prvostepenoj presudi, do juna 2021. u pritvoru izdržao 2.348 dana kazne.