Bivši ministar vanjskih poslova Crne Gore Milan Roćen, jedan od ljudi najbližih Milu Đukanoviću u projektu državne nezavisnosti, često je završavao svoje duge govore na konferencijama na kojima sam ja bio sa: ,,Sigurno ćete reći - ni manje zemlje, ni duže priče“. 

Crnogorci su rođeni sa govorništvom i po tome su poznati u regionu. I Roćenove riječi, i u govoru i u zaključku, to su potvrdile. Sada, nekoliko dana nakon izbora, Crna Gora drži jedan od najvažnijih govora u svojoj historiji, a ovo je dramatičan govor koji ima implikacije u mnogo širem prostoru od ove zemlje, piše "AntenaM".

Evo istaknutih riječi iz ove nove crnogorske priče:

1. Stabilokratije imaju datum isteka

Milo Đukanović je transformisao Crnu Goru iz države sa štakom u srpskom nacionalizmu u zemlju članicu NATO i vodećeg kandidata za članstvo u EU. Ova transformacija se dogodila u potpuno nepovoljnim okolnostima, tokom ratova za raspad bivše Jugoslavije i Srbije koja ima velike poteškoće u pronalaženju politike koja nije srpska.

Tokom ove transformacije postojala je ravnoteža između Crne Gore i država Zapada: dok u Crnoj Gori raste stabilnost, pitanja poput korupcije, vladavine prava i organizovanog kriminala gurnuta su u drugi plan. Na ovim izborima jedinu podršku stranci Đukanovića iz inostranstva je pružio premijer Albanije, sa potencijalno negativnim efektom. Opozicija u Crnoj Gori je to lako protumačila kao dio projekta „Velika Albanija“, nepostojećeg projekta i neobjašnjivog čak ni od teoretičara zavere, ali dovoljnog za dalju nacionalističku mobilizaciju.

Đukanović, koji se kandidovao sa pozicije moći i daljeg garanta evroatlantske stabilnosti, ipak nije dobio dovoljnu podršku - ni kod kuće ni u inostranstvu.

2. Izbori (nisu) bili plebiscitna antidiktatura i antikorupcija

Izjave lidera trenutne opozicije da je ovim izborima srušena posljednja evropska diktatura potpuno su netačne. Đukanovićeva vlada uživala je široki demokratski legitimitet; čak i na ovim izborima mogao bi da pobijedi ako bi se obratio ili dogovorio sa pokretom Ura D. Abazovića…

Kad bi se dogodio takav razvoj događaja, da li bi on bio diktator ili pobjednik na nespornim izborima?

Teme korupcije i organizovanog kriminala nužno su bile prisutne u predizbornoj kampanji i podrazumijeva se da nije mali broj ljudi koji vide kako tridesetogodišnja vladavina stranke obogaćuje neke malobrojne ljude, a izostavlja iz tog kruga mogućnosti za većinu.

Ali, ovo nije glavni mobilizacioni faktor za najveću opozicionu koaliciju. Glavni faktor bio je identitet Srpske pravoslavne crkve koja je pokrenula javni i politički diskurs prema pravoslavnim i srpskim korjenima ,,nacionalne zrelosti“ stanovništva u Crnoj Gori. Jedan od lidera opozicije izjavio je poslije izbora da je Mila pobeijdio Sveti Vasilije Ostroški…

Maske tako padaju: kada su objavljeni rezultati, na najvećem mitingu opozicije nije bilo parola protiv korupcije, organiziranog kriminala ili političke diktature, ali bilo je četničkih pjesama, navijanja za veliku Srbiju i odgovarajućih zastava.

Dakle, opozicija te noći uz većinske crnogorske simbole nije proslavila oslobođenje Crne Gore, već se ispostavilo da nova vlada treba da bude dio velike Srbije.

3. Vladajući dnevni red bit će identitet

Ako novu vladu formira aktuelna opozicija u normalnoj proceduri gdje mandat za to daje predsjednik Đukanović, tada će biti potvrđen identitet demokratske države koja bez traume prolazi izbornu rotaciju vlasti.

To bi i potvrdilo da sukob u državi nije bio između demokratskih i nedemokratskih snaga. Sukob je zapravo između političkih snaga koje su dogradile crnogorski identitet - zasnovan na iskonskoj državnosti i evroatlantskih težnji i njima suprotstavljenih političkih snaga koje Crnu Goru vide kao srpsku planinsku državu, sa dugom tradicijom u srpskom epskom folkloru. 

Shodno tome, nova vlada sastavljena od trenutne opozicije preuzima na sebe zadatak stvaranja novog državnog identiteta. Kako je najavljeno u upravljačkim principima tri politička bloka koji su najavili formiranje nove vlade, neposredni zadatak bit će Zakon o vjerskim uvjerenjima, odnosno njegovo ukidanje tako da Srpska pravoslavna crkva ima ulogu duhovnog i nacionalnog lidera u Crnoj Gori, što ima u Srbiji i Republici Srpskoj u Bosni i Hercegovini.

Pokretačka snaga rasta opozicije u Crnoj Gori bila je Srpska pravoslavna crkva na čelu sa mitropolitom Amfilohijem. Mitropolit je dugo bio dio glasnih i ekstremnih ljudi Crkve i najpoznatiji je po svojim izjavama koje se tiču dnevne politike, a ne teološke dubine.

U izbornoj noći, lider opozicije Krivokapić otišao je da se sastane sa mitropolitom u svetinji, poljubivši mu ruku, simbolizujući podređenost njegovog političkog pokreta poglavaru Crkve.

Vladimir Putin, lider Rusije, pobjednik je ovih izbora u Crnoj Gori. Poslije neuspjelih pokušaja ruskih vojnih tajnih službi - GRU - da izvrše puč protiv Đukanovića prije četiri godine, srpska stvar i Srpska pravoslavna crkva pokazale su se kao najefikasniji operateri u destabilizaciji tek pridružene države NATO.

Takve,,liberalne demokratije“ - a takva bi mogla biti Crna Gora da je vodi srpski klerikalni nacionalizam - već su omiljena Putinova grupa, kao dio invazije na „tvrđavu iznutra“: NATO-a i EU. 

6. Treći pobjednik – velika Srbija

Stoga ne čudi što su se rezultati crnogorske opozicije široko slavili u Sjevernoj Mitrovici, kao pokazatelj da bi takav politički koktel sa mješavinom srpstva, političkog hrišćanstva u pravoslavnoj verziji i Rusije mogao da proizvede isti rezultat za kosovske Srbe, ili bar za njihov sjever.

7. Ponovo otkrivena ,,antibirokratska“ revolucija

Ovaj val klerikalnog nacionalizma može proizvesti vladu, ali ne i stabilnost. Pokušaj promjene identiteta nezavisne države Crne Gore vjerovatno će stvoriti velika trvenja.

„Antibirokratska“ revolucija potčinila je Crnu Goru srpskoj politici i ubrzo je ratovala.

Lider građanske koalicije Ura Dritan Abazović, kao treći partner eventualne vladajuće opozicione koalicije, izjavio je da će uloga ove koalicije biti da se u Crnoj Gori održe demokratske promjene, kako bi se imale brže evropske integracije. Koliko razumem, on sebe vidi kao garanta da drugi partneri, poznati po nacionalističkim, klero-nacionalističkim ili proruskim orijentacijama, ne nameću agende koje bi ugrozile evropsku Crnu Goru.

Pojedinac, ili mala grupa poput Ure, kao u ovom slučaju, ne može nametati nešto javnom prostoru kada je to opterećeno sukobom identiteta. Niti može spriječiti da se ovaj sukob potroši.

To što se D. Abazović izjašnjava kao Albanac ne znači mnogo. Iako daleko od poređenja u pogledu intelektualnog nivoa i historijskog konteksta, S. Milošević je izabrao Sejdu Bajramovića za člana jugoslovenskog predsedništva. Činjenica da je bio samoprozvani Albanac nije ništa promijenila u službi koju je predsjedništvo Jugoslavije pružalo velikoj srpskoj politici.

Albanci bi trebali biti prilično zabrinuti zbog ovog razvoja događaja. Iz Albanije i sa Kosova dopirali su glasovi koji su tražili da se glasa za Mila, za ovu ili onu koaliciju Albanaca. Sada su Albanci i cijeli region u situaciji kada dio zapadnog Balkana verovatno više neće biti ono što je bio ranije.

(Autor je Veton Suroi pisac, nekadašnji političar i osnivač dnevnog lista Koha Ditore)