Francuska prekomorska teritorija Nova Kaledonija nalazi se na ivici rata. Svi međunarodni letovi su prizemljeni, a francuski predsjednik Emanuel Makron (Emmanuel Macron) je u srijedu proglasio vanredno stanje. 

Pariz je poslao dodatnih 1.200 policajaca i nada se da će dvosedmično vanredno stanje, koje Francuskoj daje "pojačana ovlaštenja da obezbijedi održavanje reda, što može uključivati zabranu vožnje, kućni pritvor i pretres" - obuzdati nasilje i uspostaviti red.

Gdje se nalazi Nova Kaledonija?

Nova Kaledonija je francuska prekomorska teritorija koja se nalazi u jugozapadnom Pacifiku, na tri sata leta od Oklanda na Novom Zelandu. Ima populaciju od oko 270.000 ljudi - 44 posto domorodaca Kanaka (Melanežana), 34 posto Evropljana (Kaldoša), uglavnom Francuza, kao i druge manjinske grupe, uključujući Valisijance i Tahićane. Više od trećine stanovništva živi u glavnom gradu Numei.

Nova Kaledonija

Nova Kaledonija je poznata po plažama obrubljenim palmama i laguni bogatoj morskim životom, koja je sa 24.000 kvadratnih kilometara među najvećima na svijetu.

Kakav je odnos između Nove Kaledonije i Francuske?

Nova Kaledonija je postala francuska prekomorska teritorija prije skoro osam decenija 1946. godine i ima ograničenu autonomiju u okviru francuskog pravnog sistema. Francuski predsjednik je šef države. Nova Kaledonija ima predstavnike u francuskom parlamentu i Narodnoj skupštini i Senatu. Dok Nova Kaledonija uživa određeni stepen autonomije, ona se oslanja na Francusku u odbrani, unutrašnjoj bezbjednosti i raznim drugim pitanjima.

Sporazum iz Numee potpisan 1998. godine zacrtao je put ka postepenoj autonomiji i ograničavanju glasanja na domorodačke Kanake i migrante koji su živjeli u Novoj Kaledoniji prije 1998. Prema sporazumu, Novoj Kaledoniji je bilo dozvoljeno tri referenduma da bi se odredila budućnost zemlje.

Kakvi su bili rezultati referenduma o nezavisnosti Nove Kaledonije?

Više od 25 godina nakon implementacije, Francuska sada smatra da je Sporazum, neka vrsta defakto ustava Nove Kaledonije, istekao nakon tri referenduma o samoopredjeljenju 2018., 2020. i 2021. godine. Sve ovo je dovelo do odbijanja nezavisnosti francuskom pacifičkom arhipelagu.

2018: 56,67 posto glasalo je protiv nezavisnosti, a 43,33 posto za.

2020: 53,26 posto glasalo je protiv nezavisnosti, a 46,74 posto za.

2021: 96,5 posto glasalo je protiv nezavisnosti, a 3,5 posto za.

Međutim, treće i posljednje glasanje 2021., tokom vrhunca pandemije korone, prema sporazumu iz Numee bojkotovalo je autohtono stanovništvo Kanaka. Na izborima 2021. 96 posto ljudi glasalo je protiv nezavisnosti uz izlaznost od 44 posto. Melanezijski lideri su ga označili kao nevažeći zbog neučešća naroda Kanaka.

Nova Kaledonija i Francuska

- Bili smo usred (pandemije) kovida i običaj kod Kanaka je da kada neko umre, njihovi bližnji budu u žalosti godinu. Dakle, nije im bila dozvoljena ta sloboda. Kao rezultat toga, oni nisu hteli da učestvuju na referendumu jer nisu mogli da idu protiv svoje tradicije i da idu u kampanju ili da se bave drugim poslovima. To je nepoštovanje običaja - rekao je odlazeći generalni sekretar Foruma pacifičkih otoka Henri Puna.

Zastava Kanaka

Od održanog posljednjeg referenduma, učinjeni su brojni pokušaji da se sve lokalne političke stranke okupe za istim stolom kako bi se došlo do onoga što bi bilo nasljednik sporazuma iz Numee.

 To bi morao biti rezultat inkluzivnih i dvostranačkih razgovora, ali ti sastanci još nisu održani, barem pod inkluzivnim uslovima, uglavnom zbog razlika između (ali i unutar) i separatističkih i profrancuskih partija.

Kako se sve završilo nasilnim nemirima?

Francuska Narodna skupština glasala je sa 351 za (uglavnom desničarske stranke) i 153 protiv (uglavnom ljevičarskih) predloženih ustavnih amandmana koji podrazumijevaju da se proširi pravo glasa na francuske građane koji žive na tim otocima duže od 10 godina. Glasanje je izazvalo proteste u ponedeljak.

To je uslijedilo poslije višesatne burne debate o relevantnosti takvog teksta, čemu se stranke koje se zalažu za nezavisnost Nove Kaledonije oštro protive jer, kako kažu, predstavlja ozbiljan rizik i mogao bi da smanji njihovu političku zastupljenost u lokalnim institucijama (Nova Kaledonija ima tri pokrajinske skupštine kao i lokalni parlament, koji naziva svojim Kongresom), piše Radio New Zeland.

Stranke Nove Kaledonije koje su se zalagale za nezavisnost pozivale su vladu da povuče tekst i da umjesto toga pošalje „misiju dijaloga“ na visokom nivou u Numei. Predložene ustavne amandmane podnio je francuski ministar unutrašnjih poslova i inostranstva Žerald Darmanin. Tekst je osmišljen tako da "odmrzne" ili otvori ograničenu listu birača za one koji borave u Novoj Kaledoniji već deset godina neprekidno.

Azerbejdžan „kuha“ tenzije

Francuska vlada kaže da nema sumnje da Azerbejdžan podstiče tenzije u Novoj Kaledoniji, uprkos ogromnoj geografskoj i kulturnoj udaljenosti između kaspijske zemlje i francuske pacifičke teritorije. To je poslednja u nizu tenzija između Pariza i Bakua i nije prvi put da Francuska optužuje Azerbejdžan da stoji iza kampanje dezinformacija.

Francuska vlada ukazuje na iznenadnu pojavu azerbejdžanskih zastava pored kanačkih simbola na protestima; dok grupa povezana sa vlastima u Azerbejdžanu otvoreno podržava separatiste dok osuđuje vladu u Parizu.

- Ovo nije fantazija. To je realnost - rekao je francuski ministar unutrašnjih poslova Žerald Darmanin za televiziju Frans 2 na pitanje da li se Azerbejdžan, Kina i Rusija mješaju u Novoj Kaledoniji.

- Žao mi je što su neki od kaledonskih lidera za nezavisnost sklopili dogovor sa Azerbejdžanom. To je neosporno. Čak i ako bude pokušaja miješanja... Francuska je suverena na svojoj teritoriji - kaže on.

Šta je rekao Azerbejdžan?

- U potpunosti odbacujemo neosnovane optužbe - rekao je portparol azerbejdžanskog ministarstva vanjskih poslova Ajhan Hadžizadeh.

Na slikama koje se djele na društvenim mrežama, snimci emitovani u srijedu na francuskom kanalu TF1 prikazuju neke pristalice nezavisnosti koji nose majice sa azerbejdžanskom zastavom.

Tenzije između vlada Francuske i Azerbejdžana su porasle nakon rata 2020. i munjevite ofanzive 2023. koju je Azerbejdžan poveo da povrati kontrolu nad svojim otcepljenim regionom Nagorno-Karabaha od etničkih jermenskih separatista, piše „Guardian“.

Francuska je tradicionalni saveznik hrišćanske Jermenije, susjeda Azerbejdžana i historijskog rivala, a također je dom velike jermenske dijaspore. Darmanin je rekao da je Azerbejdžan, koji je od 2003 vodio predsjednik Ilham Alijev, koji je naslijedio svog oca Hajdara, bio „diktatura“.

Francuska vlada je u srijedu zabranila rad društvene mreže TikTok u Novoj Kaledoniji.

TikTok, čija je matična kompanija kineska, naširoko koriste demonstranti. Kritičari strahuju da se koristi za širenje dezinformacija koje dolaze iz stranih zemalja.

Kakav je odnos Azerbejdžana sa Novom Kaledonijom?

Azerbejdžan je pozvao separatiste sa francuskih teritorija Martinika, Francuske Gvajane, Nove Kaledonije i Francuske Polinezije u Baku, glavni grad Azerbejdžana, na konferenciju u julu 2023. Sastanak je doveo do stvaranja „Inicijativne grupe Bakua“, čiji je navedeni cilj da podrži „francuske oslobodilačke i antikolonijalističke pokrete“.

Grupa je ove sedmice objavila saopštenje u kojem osuđuje predloženu promjenu ustava Nove Kaledonije.

- Solidarni smo sa našim kanačkim prijateljima i podržavamo njihovu poštenu borbu -saopštila je inicijativna grupa Baku.

Rafael Gluksman, poslanik koji je na čelu liste francuskih socijalista na izborima za Evropski parlament u junu, rekao je da je Azerbejdžan "pokušavao da se miješa mjesecima". On je rekao da je osnovni problem iza nemira na Novoj Kaledoniji domaći spor oko izborne reforme, a ne agitacija koju podstiču „strani akteri“. Ali on je optužio Azerbejdžan da koristi to u svoje svrhe.

Lažni snimak

Izvor iz francuske vlade, koji je tražio da ne bude imenovan, rekao je da su proazerbejdžanski nalozi na društvenim mrežama u srijedu postavili lažni snimak koji navodno prikazuje dva bijela policajca sa puškama uperenim u mrtve Kanake.

- To je prilično masivna kampanja, sa oko 4.000 postova koje su generisali (ovi) nalozi. Oni ponovo koriste tehnike koje su već korištene tokom prethodne kampanje protiv Pariza - rekao je izvor za AFP.

Francuska je u novembru optužila aktere povezane sa Azerbejdžanom da sprovode kampanju dezinformacija sa ciljem da naruše francusku reputaciju uoči Olimpijskih igara u Parizu. Baku je odbacio ove optužbe.